آیا تاکنون، درگیر حواس پرتی شدهاید؟ آیا برای متمرکز شدن روی کارهایتان با مشکل مواجه بودهاید؟ متأسفانه، با پیشرفت تکنولوژی و گسترش فضای مجازی، تمرکز ما انسانها به شدت کاهش یافته و اکثراً نمیتوانیم روی کارهای اساسی و مهم تمرکز کافی داشته باشیم. امروزه، به دلیل حجم بسیار زیاد اخبار و اطلاعات که به آسانی از طریق تکنولوژی در دسترس همه قرار میگیرند، مغز ما بهطور مداوم به دنبال موضوعات مختلف و گوناگون میگردد و اغلب نمیتوانیم روی کارهایی که در حال انجام آن هستیم، تمرکز کافی داشته باشیم.
شاید این سوال خیلی از ما باشد که چرا انسانها در گذشته، راحتتر تمرکز میکردند؟ در سالهای قبل، اینترنت و دستگاههای هوشمند وجود نداشت بنابراین مردم کمتر به دنبال اخبار بودند و مغزشان در وضعیت آرامتری قرار داشت. اما با گذشت زمان، تحولات سریع و اطلاعات فراوان، با مشکلات رایجی همچون حواس پرتی مواجه شدهایم که این وضعیت میتواند بر کیفیت زندگی ما انسانها بسیار تأثیرگذار باشد. برای مثال، ممکن است ما در حال مطالعه یک متن باشیم، اما با تلفن همراه از طریق پیامکها، اعلانها یا شبکههای اجتماعی سرگرم شده و تمرکزمان از مطالب مفید به سمت محتوای غیرضروری منحرف شود.
در این مقاله از سایت راز چهار فصل به بررسی مفهوم حواس پرتی، علل و عوامل موثر بر آن و همچنین راهکارهای مدیریت و رفع عدم تمرکز خواهیم پرداخت.
حواس پرتی چیست؟
حواس پرتی یکی از موضوعات پیچیده و مهم در حوزه روانشناسی است که تأثیرات گستردهای بر زندگی افراد دارد و بسیاری از افراد که قصد توسعه فردی و بهبود خود را دارند تلاش میکنند از آن خلاص شوند.
حواس پرتی (به انگلیسی distractibility) یعنی عدم توانایی تمرکز ذهنی در یک فعالیت خاص به دلیل پرت شدن حواس به امور دیگری.
در واقع، فرد در معرض اطلاعات و محرکهای متعددی قرار میگیرد که ممکن است فکر و توجه او از مسئولیت یا وظیفهای که در حال انجام آن است، منحرف شود. این موضوع نه تنها باعث کاهش توجه و تمرکز در انجام وظایف، بلکه منجر به مشکلاتی همچون عدم توانایی در کنترل افکار و احساسات، افزایش سطح استرس و اضطراب و حتی گاهی کاهش اعتماد به نفس نیز میشود.
معمولاً حواس پرتی یک موضوع چالشبرانگیز است ;i مربوط به سن و جنس خاصی نمی شود. عدم تمرکز و حواسپرتی اگر جدی گرفته نشود، پیامدهای غیرقابل جبرانی را برای ما به همراه دارد. گاهی اوقات، حواسپرتی و سایر مشکلات رفتاری، ناشی از عادتهای نامناسب ما در زندگی است. یک عادت نامناسب در ابتدا به عنوان خصلتهایی ظاهر میشود که با تکرار، به یک روال ثابت تبدیل میگردد؛ اما این وضعیت قطعاً قابل تغییر است.
با تمرین و تکرار، عادات ناپسند را با عادتهای مفید و موثر جایگزین کنیم و از ایجاد حواس پرتی جلوگیری کنیم؛ در صورتی که حواس پرتی در عملکرد روزانه ما اختلال به وجود میآورد، بهتر است از یک متخصص، مشاوره بگیریم.
عوامل موثر در حواس پرتی
نخستین گام برای درمان حواس پرتی، آگاهی و شناخت عوامل موثر بر ایجاد آن است. عوامل متعددی میتوانند در پرت شدن حواس تاثیرگذار باشند که با شناخت و درک این عوامل، میتوانیم راهکارهای مناسبی برای مدیریت و بهبود تمرکز و توجه اتخاذ کنیم.
در این بخش، به بررسی عواملی میپردازیم که ممکن است باعث ایجاد حواس پرتی و کاهش تمرکز شود.
عوامل بیرونی و محیطی
این عوامل مربوط به محیط اطراف است که گاهی با تحریکات خود باعث بروز حواس پرتی و کاهش تمرکز ما میشوند. مهمترین عوامل بیرونی که میتوانند به طور موثر در حواس پرتی انسان دخالت داشته باشند، شامل مواردزیر است:
عوامل درونی و ذهنی
همانگونه که از اسم آن مشخص است ریشه این مشکل، مربوط به اختلالات فکری و اندیشههای درونی افراد است. این عوامل در درون ما وجود دارند و مانع تمرکز حواس و توجه دقیق میشوند. این عوامل اگر به موقع و اصولی برطرف نشوند، مشکلات بزرگتری را برای ما ایجاد میکنند. مهمترین عوامل درونی پرت شدن حواس نیز شامل موارد زیر میباشد:
مهمترین علل حواس پرتی
همان طور که دیدیم حواس پرتی که در آن فرد به سختی میتواند تمرکز کند، ممکن است از عوامل مختلفی ناشی شود. در ادامه مهمترین علل حواس پرتی را به طور مفصل بررسی میکنیم. این عوامل عبارتند از:
1. رسانههای اجتماعی و فناوری
رسانههای اجتماعی و فناوری، امروزه به عنوان عامل اصلی پرت شدن حواس، در جامعه مدرن محسوب میشوند. شبکههای اجتماعی مانند فیسبوک، اینستاگرام، توییتر و تلگرام، به عنوان بسترهایی برای ارتباط اجتماعی و انتشار محتوا شناخته میشوند.
بازیهای رایانهای و برنامههای تلویزیون هم معمولاً دارای جذابیتهای زیادی هستند که توجه هر فردی را به خود جلب میکنند و باعث عدم تمرکز و حواس پرتی افراد در زمان کارهای مهم میشوند. اما استفاده نادرست و بیش از حد از رسانهها و فناوریها، ممکن است به زندگی شخصی ما آسیب بزند. این موضوع میتواند به کاهش بهرهوری و عملکرد شغلی ما منجر شود و زمانی که میتوانستیم به سرگرمیها یا پیشرفت خود اختصاص دهیم را از بین ببرد.
با این حال، نیازی نیست که رسانههای اجتماعی به طور کامل از زندگی روزمره ما حذف شوند؛ همانطور که در همه جوانب زندگی، تعادل لازم است، این رسانهها نیز باید تحت کنترل قرار گیرند. مدیریت زمان استفاده از این رسانهها، به کاهش حواس پرتی ما کمک میکند.
پیشنهاد میشود این مقاله را نیز بخوانید: تاثیر شبکه های اجتماعی بر سلامت روان
2. استرس و اضطراب
استرس و اضطراب دو عامل مهم و اساسی هستند که به طور مستقیم باعث ایجاد حواس پرتی و کاهش توانایی تمرکز در افراد میشوند. استرس و اضطراب از واکنشهای طبیعی بدن در برابر فشارها و چالشهای زندگی هستند. فشارهای مختلف از جمله فشارهای مالی، شغلی، تحصیلی، خانوادگی و اجتماعی ممکن است باعث ایجاد استرس و اضطراب شوند.
زمانی که فرد زیر فشار است، سیستم عصبی او مواد شیمیایی مختلفی مانند هورمون کورتیزول را بیشتر تولید میکند که وجود این ماده در بدن میتواند به کاهش توانایی تمرکز و توجه منجر شود. عوارض فیزیکی و روانی استرس و اضطراب باعث میشود فرد توانایی مدیریت تمرکز خود را از دست بدهد و پرت شدن حواس را تجربه کند. این دو عامل، به عنوان بخشی از زندگی روزمره، میتوانند تأثیرات بسیاری بر عملکرد و کیفیت زندگی افراد داشته باشند.
برای مقابله با استرس و اضطراب، استفاده از روشهای مدیریت استرس مانند تمرین ورزشی، تمرینات ذهن آگاهی، تکنیکهای تنفس عمیق و مشاوره روانشناختی میتواند موثر باشد. همچنین، ایجاد برنامه هوشمند روزانه، برنامه ریزی کاری مناسب و یافتن راهکارهای موثر برای مدیریت زمان نیز میتواند به کاهش استرس و اضطراب و در نتیجه کاهش حواس پرتی کمک کند.
اهمال کاری نیز یکی از مفاهیم مرتبط با حواس پرتی و کاهش بهرهوری انسان میباشد؛ توصیه میشود این مقاله را بخوانید: اهمال کاری چیست؟
3. اختلال بیش فعالی و کم توجهی (ADHD)
بیش فعالی و کم توجهی یک اختلال روانی است که به طور مستقیم بر توانایی یادگیری، تمرکز، توجه، کنترل حرکتها و برنامهریزی افراد تأثیر میگذارد.
افراد مبتلا به اختلال ADHD (به انگلیسی Attention deficit hyperactivity disorder)، معمولا ناتوانی تمرکز و توجه به یک فعالیت برای مدت طولانی، افزایش حرکتها و بیقراری، فراموشی و دشواری در مدیریت زمان را تجربه میکنند.
در بعضی از موارد این اختلال در سنین کودکی آغاز میشود و با گذشت زمان بهبود مییابد. اما در بعضی از موارد، مشکلات مرتبط با ADHD تا سنین بالا نیز ادامه مییابد. ژنتیک، نقص در ساختار و عملکرد بخشهای مختلف مغز، عوامل محیطی مانند مصرف ماده مخدر توسط مادر در دوران بارداری، مواد شیمیایی موجود در محصولات خوراکی، تغذیه نامناسب و عوامل استرس زا مانند مشکلات خانوادگی و اجتماعی میتوانند به افزایش خطر ابتلا به ADHD کمک کنند.
شناخت این مشکل و فرایندهای مرتبط با آن، میتواند بهترین راههای درمان و مدیریت این اختلال را مشخص کند و به فرد مبتلا به این اختلال کمک کند تا کمتر دچار حواس پرتی شود و زندگی بهتری را تجربه کند.
توصیه میشود مقاله تنبلی چیست را نیز بخوانید.
4. محیط نامناسب
یکی دیگر از عوامل موثر بر پرت شدن حواس، محیط نامناسب است که توانایی تمرکز و توجه فرد را کاهش میدهد و حواس پرتی را به وجود میآورد. گاهی بودن در محیطهای پر سروصدا و شلوغ، کم و زیادی نور محیط و سردی و گرمی دمای هوا، کاملا حواس ما را از کاری که انجام میدهیم، پرت میکند. به طور مثال صدای ماشینها، تردد افراد خاص و صدای موسیقی بلند و نامنظم، عامل ایجاد حواس پرتی میشوند.
در بعضی موارد کمی نور باعث خستگی چشم شده و تمرکز فرد را مختل کند. ایجاد یک محیط مناسب با کنترل مناسب صدا، نور و دما میتواند بهبود قابل توجهی در تمرکز و توجه فرد داشته باشد و ناتوانی در تمرکز را کاهش دهد. بنابراین در زمانی که نیاز داریم روی هدفی متمرکز شویم، استفاده از هدفونهای نویز گیر، کنترل نورپردازی محیط و استفاده از سیستم تهویه هوای مناسب، از مواردی هستند که به بهبود محیط و کاهش حواس پرتی ما کمک میکنند.
5. بیماری و داروها
طبق تحقیقات به عمل آمده برخی از بیماریهای عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون و تعدادی از بیماریهای مزمن مانند بیماری قلبی، دیابت و بیماریهای تیروئیدی نیز میتوانند عامل نداشتن تمرکز شوند. شناخت این بیماریها، اهمیت تشخیص صحیح و درمان مناسب آنها میتواند به بهبود تمرکز و کاهش حواس پرتی کمک کند.
همچنین، استفاده از برخی داروها و مواد شیمیایی نیز ممکن است تأثیرات منفی بر تمرکز و توجه افراد داشته باشند و باعث ایجاد حواس پرتی شوند. برخی از داروهای مسکن و ضد درد، داروهای درمان افسردگی و مواد روانگردان، به شدت توانایی تمرکز را کاهش داده و باعث خواب آلودگی و پرت شدن حواس میشوند. بنابراین، مهم است که هرگونه دارویی را تنها با تجویز و نظارت پزشک مصرف کنید تا دچار وضعیت عدم تمرکز نشوید.
6. خواب کم یا بی کیفیت
خواب کم یا بی کیفیت یکی دیگر از عوامل مهم و تاثیرگذار بر ایجاد حواس پرتی است. اگرچه مدتزمان خواب مهم است، اما کیفیت خواب نیز نقش بسیار مهمی در تمرکز و توجه فرد دارد. برخی عوامل مانند استفاده از تلفن همراه قبل از خواب، شیفتهای کاری، مصرف مواد محرک مانند قهوه یا بیماریهای مزمن میتوانند باعث کاهش کیفیت خواب و ایجاد حواس پرتی شوند.
گاهی اوقات نیز چالشهای روزمره باعث میشود تمایل به فکر کردن در طول شب بیشتر شود، که در نتیجه باعث کاهش کیفیت خواب میشود و موجب تمرکز کمتر فرد در طول روز میشود. با توجه به اهمیت خواب در کیفیت زندگی و عملکرد روزانه مغز و بدن، توجه به این عوامل و پیدا کردن راهکارهایی برای بهبود کیفیت خواب میتواند به کاهش حواس پرتی و افزایش تمرکز ما کمک کند.
حواس پرتی را چگونه درمان کنیم؟
همانطور که تا اینجا متوجه شدهاید، حواسپرتی یکی از موانع رسیدن به رشد و توسعه فردی، انضباط شخصی و حتی موفقیت میباشد. حال که با عوامل موثر بر ایجاد اختلال تمرکز آشنا شدیم، میتوانیم با روشهای مختلف آن را کنترل و مدیریت کنیم. با اجرای این روشها و تکنیکها، میتوانیم توانایی تمرکز، کارایی و عملکرد شخصی و حرفهای خود را بهبود بخشیم. در ادامه، روشهای مختلفی برای درمان حواس پرتی را بررسی میکنیم:
1. مدیریت زمان
برنامهریزی و تعیین زمان مخصوص برای وظایف مختلف و تعیین اولویتهای کاری، مهمترین راه رسیدن به تمرکز است. با مدیریت زمان و تعیین اولویتها میتوانیم حواس خود را روی وظایف مهمتر متمرکز کنیم.
2. محدود کردن استفاده از فناوری
برای داشتن تمرکز بهتر، عواملی که موجب حواس پرتی ما میشوند مانند تلفنهمراه، ایمیل و شبکههای اجتماعی را در زمان انجام کار حذف یا محدود کنیم.
3. تمرینات تنفسی و آرامش
با تمرین تنفس عمیق، استرس را کاهش دهیم و با انجام تمریناتی مانند تمرینات ذهن آگاهی و یوگا که به آرامش و تمرکز ذهنی کمک میکنند، ذهن را آرام کرده و از اختلال تمرکز جلوگیری کنیم.
4. تقویت قدرت ذهن
با انجام دادن انواع بازیها و تمریناتی مانند معماهای ذهنی، لگو و پازلها که به تمرکز و توجه نیاز دارند، ذهن خود را تقویت کنیم و حواسپرتی را کاهش داده و توانایی تمرکز را افزایش دهیم.
5. محیط مناسب
وجود یک محیط مناسب و منظم با کمترین میزان عامل حواسپرتی برای کار یا مطالعه ضروری است. حتما زمانی که برای موضوع مهمی نیاز به تمرکز داریم، یک فضای آرام و بیصدا با نور کافی را به خود اختصاص دهیم. این کار به درمان حواس پرتی کمک میکند.
6. استراحت منظم
داشتن خواب منظم، کافی و باکیفیت در طول شب به حفظ سلامتی روانی و جسمی کمک میکند. با استراحتهای کوتاه در طول روز نیز انرژی از دست رفته را بازیابی کنیم و تمرکز خود را برای مدت طولانیتری حفظ کنیم.
7. تغذیه سالم
غذاهای سالم را مصرف کنیم تا در طول روز انرژی کافی داشته باشیم. از مکملهایی مانند روغن ماهی و ویتامین D که برای تقویت حافظه و تمرکز مفید هستند نیز استفاده کنیم. بدانیم که مصرف بیش از اندازه مواد قندی، به شدت در حواسپرتی نقش دارد.
کلام آخر
حواسپرتی اختلالی است که امروزه اغلب انسانها کمابیش با آن مواجه هستند و دلیل آن بیش از همه رشد روزافزون تکنولوژی و حجم بسیار زیاد اخبار و دیگر عوامل جلب توجه کننده است؛ همه افراد ممکن است روزانه با چالشهای مشابهی مواجه شوند، اما مهم است که برای خود روشهای مدیریت مناسبی را پیدا کنند تا برای آنها بهترین نتیجه را داشته باشد.
